Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде көрсетілетін бірыңғай қызметтер нарығын құру және оның жұмыс істеуі мақсатында, көрсетілетін қызметтердің саудасы туралы Хаттамаға, мемлекет басшылары деңгейіндегі Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің 2014 жылғы 23 желтоқсанда N 110 шешіміне сәйкес Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде көрсетілетін бірыңғай қызметтер нарығы жұмыс істейтін көрсетілетін қызметтер секторларының (кіші секторларының) тізбесі бекітілді. оған мүлікті бағалау қызметі енгізілген еді.
Бірыңғай қызметтер нарығына мына:
сыйақы үшін немесе шарттық негізде берілетін тұрғын үйлер мен жер учаскелерін, тұрғын емес ғимараттар мен жер учаскелерін, сондай-ақ тұрғын үй құрылысына арналған немесе арналмаған бос жерлерді бағалау жөніндегі қызметтер;
2) жылжымайтын мүлікке қатысты қызметтерден басқа бағалау қызметтері
бөлігіндегі секторлар көшіріледі:
Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің 2020 жылғы 11.12. № 19 шешімімен 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап мүлікті бағалау жөніндегі бірыңғай қызметтер нарығының жұмыс істеуін бастау көзделген.
Бірыңғай қызметтер нарығының Ережелерінің мемлекеттік (муниципалдық) сатып алуларға, мемлекеттік билік функцияларын орындау үшін қызметтер мен іс-әрекеттерге (яғни, егер мемлекеттік орган басқа мемлекеттік органның өтінімі бойынша бағалау қызметтерін дербес орындайтын болса) қолданылмайтындығына назар аударғымыз келеді.
Қазіргі уақытта Еуразиялық экономикалық одақ елдерінің көпшілігінде бағалау қызметтері нарығына қол жеткізуге шектеулер бар. Кәсіби бағалаушы, жекелеген елдерде біліктілік емтихандарын міндетті түрде тапсыруды және/немесе өзін-өзі реттейтін ұйымдарға кіруді, тізілімге енгізуді қоса алғанда, бағалау қызметін қолданыстағы реттеуге сәйкес Қызметтерді жеткізуге рұқсат алуға, сондай-ақ басқа да әртүрлі талаптарды орындауға міндетті.
Яғни, мысалы, Ресей Федерациясының бағалаушысына Қазақстан Республикасының аумағында мүлікті бағалауды орындау үшін, оған бағалаушылар палатасының өзін-өзі реттейтін ұйымының мүшесі болу керек, ол үшін бекітілген Бағдарламаға сәйкес және ҚР заңнамасында көзделген сағат көлемінде оқытудан өтіп, таңдалған бағыт бойынша біліктілік емтихандарын тапсырып, біліктілік беру туралы куәлік алу, мүліктік жауапкершілікті қамтамасыз ету керек.
Өз кезегінде, Бірыңғай қызметтер нарығы – бұл мүлікті бағалау қызметтерін шектеусіз, алып қоюсыз және қосымша талаптарсыз жеткізу, бағалаушының кез келген ұлттық рұқсаттарын және Одақтың кез келген басқа елдерінің аумағында Одақтың бір елінде алынған көрсетілетін қызметті беруші персоналының кәсіби біліктілігін автоматты түрде тану, сондай-ақ ЕАЭО-ның кез келген басқа елінде компания құрмай жұмыс істеудің нақты мүмкіндігі.
Яғни, ЕАЭО елдерініен бағалаушылар нарыққа қандай да бір шектеулерсіз кедергісіз қол жеткізе алады, өйткені бірыңғай қызметтер нарығы ЕАЭО-ның барлық елдерінде, оның ішінде бағалау компаниясы персоналының кәсіби біліктілігін, сондай-ақ заңды тұлғаны қайта құрмай-ақ қызметтерді жеткізуді кез келген ұлттық рұқсаттарды (ӨРҰ-ға мүшелік, біліктілік аттестаттары, куәліктер) тануға кепілдік береді.
Бірыңғай қызметтер нарығының жұмыс істеуін қамтамасыз ету мақсатында – ЕАЭО-ға мүше мемлекеттер Еуразиялық Экономикалық Комиссиямен бірлесіп, Әкімшілік ынтымақтастық туралы келісім, Бағалау қызметін жүзеге асыру шарттарына жалпы тәсілдер және Салыстырмалы тізбе сияқты бірқатар құжаттар әзірленді.
Әкімшілік ынтымақтастық туралы келісім ақпараттық өзара іс-қимыл тәртібін айқындайды және Одақ шеңберінде мүлікті бағалау жөніндегі Бірыңғай қызметтер нарығының жұмыс істеуін қамтамасыз ету мақсатында Тараптардың әкімшілік ынтымақтастығын қамтамасыз етуге бағытталған. Ортақ тәсілдер кез келген мүше мемлекеттің көрсетілетін қызметті берушісінің мүлікті бағалау жөніндегі қызметтерді жеткізуге (нарыққа жіберуге) құқығын көздейді және оның ішінде БҚН-ның жұмыс істеу кезінде бірқатар міндеттерді шешуге бағытталған:
- көрсетілетін қызметті берушілердің (мүлікті бағалау жөніндегі көрсетілетін қызметтерді жеткізушілердің) қолда бар рұқсаттары және (немесе) көрсетілетін қызметті берушінің тіркелген елінің жіктемесі негізінде мүлікті бағалау жөніндегі бағалау көрсетілетін қызметтер нарығына жіберілуін қамтамасыз ету;
- көрсетілетін қызметті берушілер туралы ақпараттың ашықтығын қамтамасыз ету (көрсетілетін қызметті беруші мүлікті бағалау жөніндегі қызметтерді кез келген басқа мүше мемлекеттерге жеткізу ниеті туралы оны тіркеудің құзыретті органын хабардар етеді);
- әрбірмүшемемлекеттебасқа мүше мемлекеттердің аумақтарындамүліктібағалаужөніндегіқызметтердіжеткізетінОдаққамүшемемлекеттіңөнім берушілерінің тізілімінжүргізудіқамтамасыз ету;
- Одаққамүшемемлекеттердіңқұзыреттіоргандарыныңбасқамүшемемлекеттерден көрсетілетін қызметтіберушілердің қызметін бақылауын қамтамасыз ету;
- бағалаушының бағалауқызметіменайналысуқұқығынтоқтата тұруды немесе одан айырудыкөздейтінмүліктібағалаусаласындағыреципиент(қабылдаушы)елініңнормативтікқұқықтықактілерібұзылғанжағдайда, көрсетілетін қызметті берушінің Одаққамүшебасқамемлекеттердебағалауқызметінжүзеге асыру құқығынтоқтата тұру,сондай-ақ көрсетілетін қызметті берушінің бағалау қызметін тоқтата тұру үшіннегіздержойылғанжағдайдаоны жүзеге асыру құқығынқалпына келтіру.
БҚН жұмыс істеуі шеңберінде бағалау қызметін жүзеге асыру шарттарына Жалпы тәсілдер ЕАЭО елдерінің бағалау қызметі саласындағы заңнамасына енгізу үшін міндетті болып табылатындықтан, Қазақстан Республикасының бағалау қызметі туралы Заңына өзгерістер енгізу жоспарлануда. БҚЗ-ға өзгерістер енгізу жөніндегі жұмыс тобының отырыстары шеңберінде 2024 жыл ішінде бағалау қызметі туралы заңнамаға Ортақ тәсілдерді имплементациялау мәселелері пысықталды.
Мәселен, Заңға «көрсетілетін қызметті беруші», «салыстырмалы тізбе» және т.б. сияқты жаңа ұғымдар енгізіледі. Бағалау қызметі саласындағы уәкілетті орган үшін жаңа құзыреттер, атап айтқанда ҚР аумағында көрсетілетін қызметті берушілердің тізілімін жүргізу енгізілді, көрсетілетін қызметті берушілердің қызметіне бақылауды жүзеге асыратын өзін-өзі реттейтін ұйымдар үшін де жаңа құзыреттер пайда болады. Заң бағалаушының, көрсетілетін қызметті берушінің Қазақстан Республикасының және ЕАЭО-ға мүше басқа мемлекеттің аумағында қызметтер көрсету жөніндегі міндеттерімен толықтырылды.
Заңның бірыңғай қызмет нарығындағы қызметке жатпайтын жекелеген баптарын нақтылау және өзгерту бойынша үлкен жұмыс жүргізілді. Қайталанатын өкілеттіктер немесе нормалары басқа заңды немесе заңға тәуелді актілерде сипатталған баптар алынып тасталды немесе біріктірілді. Біліктілік куәлігінен және палатаға мүшеліктен айыру, тоқтата тұру жөніндегі жекелеген нормалар қайта қаралды. Бағалау қызметін жүзеге асыруға лицензияны біліктілік емтиханынан өтпей «бағалаушы» біліктілігін беру туралы куәлікке ауыстыру туралы норма алынып тасталады және т.б.
Қазіргі уақытта ҚР-дағы бағалау қызметі туралы Заң жобасы Әділетмині мен ҰЭМ мемлекеттік органдарында қаралуда. Алдағы уақытта қарау үшін Үкімет пен Парламентке жолданатын болады.
Увайсова Х.М., REV
Стандарттар комитетінің төрайымы
